تدوین شاخص تاب‌آوری شهری در مقابل زلزله

مقدمه: مطالعۀ تاب‌آوری شهرها در مقابل زلزله از الزامات برنامه‌ریزی کاهش خسارات جانی و مالی زلزله در شهرهاست. تاب‌آوری تعاریف گوناگونی دارد و مدل جامع به منظور محاسبه کمّی آن وجود ندارد. ازاین‌رو یکی از اهداف این مقاله ارائه شاخصی کمّی برای تاب‌آوری است. روش: ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و اخذ نظر خبرگان، ابعاد و شاخص‌های مؤثر در تاب‌آوری شهر‌ها در مقابل زلزله استخراج شد. سپس با استفاده از نظر خبرگان و روش مقایسۀ زوجی، وزن هر یک از ابعاد و شاخص‌ها معین گردید و در پایان شاخص تاب‌آوری معرفی شد. یافته‌ها: در این مقاله ضمن معرفی اجمالی تعاریف بلایا و تاب‌آوری، ابعاد و شاخص‌های به‌دست آمده از مطالعات پیشین و نظرات خبرگان معرفی گردید. این ابعاد و شاخص‌ها معرف عوامل تأثیرگذار بر تاب‌آوری شهری در برابر زلزله هستند. بر این اساس، بُعد کالبد که معرف ساختار شهر است، بیشترین سهم و پس از آن بُعد امنیت، مهم‌ترین عامل در تاب‌آوری شهر است. در رابطه با شاخص‌ها نیز شاخص «نسبت ارتفاع ساختمان به عرض معبر» بیشترین تأثیر را از نظر کارشناسان بر تاب‌آوری شهری در مقابل زلزله داشته است. به نسبت دیگر شاخص‌ها، تعداد طبقات ساختمانی تأثیر اندکی دارد، زیرا درصورت ساخت با استفاده از سازۀ مناسب، وجود فضای کافی در معبر و دسترسی مناسب به معابر، تعداد طبقات ساختمانی اهمیت چندانی در بروز آسیب‌پذیری ندارد. بحث و نتیجه‌گیری: شاخص معرفی‌شده برای شهرهای مختلف و همچنین استراتژی‌های مختلف مقاوم‌سازی و افزایش تاب‌آوری قابل محاسبه است و این امکان را فراهم می‌کنند تا استراتژی بهینه از نظر افزایش تاب‌آوری انتخاب شود. همچنین برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان این امکان را دارند تا اثر بخش‌های گوناگون را در تاب‌آوری شهر یا منطقۀ مورد مطالعه مشاهده کنند.